ถาม:
ผมขอถามปัญหาอีกข้อครับอาจารย์พอดีได้ยินจากคลิป มหาสุญญตา อาจารย์มีพูดถึงการแบ่งความพอใจและไม่พอใจออกเป็น 3 ระดับ อยากให้อาจารย์ช่วยอธิบายว่ามีอะไรบ้างครับ

ตอบ:
ความพอใจไม่พอใจ 3 ระดับ – หยาบ กลาง ละเอียด

1. ระดับหยาบ คือความพอใจหรือไม่พอใจที่แสดงออกในอุปกิเลส เช่น พยาบาท อิจฉา อยากจนห้ามใจไม่ได้ ฯลฯ อันนี้หยาบมาก แต่คนเราก็ไม่เห็น เพราะมัวแต่เลยไปหลงกับอารมณ์นั้นๆแล้ว ระดับนี้หากยังไม่สามารถรู้และละได้ก็ยากที่จะพัฒนาต่อ

2. ระดับกลาง ที่เรารู้สึกพอใจไม่พอใจกับสิ่งต่างๆ แต่ยังไม่พุ่งพล่านออกไป อันนี้เป็นสิ่งที่เราควรอย่างยิ่งที่จะหัดรู้เท่าทันและละให้ได้ในชีวิตประจำวัน เพื่อป้องกันการปรุงแต่งต่อไปสู่อุปกิเลส

3. ระดับละเอียด เป็นความพอใจไม่พอใจที่ปรุงนิวรณ์ให้เกิดขึ้น ทำให้จิตเริ่มหวั่นไหวไม่สงบ เป็นเครื่องกั้นของความสงบตั้งมั่นของจิต อันนี้ถ้าละได้ จิตจะสงบและพร้อมที่จะเดินวิปัสสนาต่อไป

ทั้งหมดนี้เป็นความพอใจไม่พอใจในโลก เป็นตัวสร้างคุณค่าให้แก่สิ่งต่างๆ เราต้องพิจารณาให้ดีและถอนออกให้หมด เพราะมันมีรากเหง้ามาจากสักกายทิฐิ มันจะนำไปสู่การข้ามโลกียภูมิต่อไป ซึ่งการถอนต้องถอนด้วยปัญญาและมหาสติปัฏฐาน

จริงๆแล้วยังมีความพอใจอีกระดับ ซึ่งเป็นระดับที่ละเอียดลึกซึ้ง ซึ่งเกิดกับจิตเอง เกิดได้แม้ใจสงบ เกิดเพราะจิตนั้นมีอวิชชาครอบงำ ที่เราเรียกว่า ราคะและปฏิฆะ อันนี้ก็มีอาการคล้ายกับความพอใจไม่พอใจที่กล่าวมาแต่ละเอียดกว่ามากเพราะเป็นแค่อาการของจิตเท่านั้น ซึ่งจะจัดอยู่ในความพอใจหรือไม่พอใจที่กล่าวหรือไม่ก็ได้
การที่เราจะรื้อถอนสองสิ่งนี้ได้ ต้องใช้โยนิโสมนสิการ ปัญญาแห่งการแยกแยะและปัญญาแห่งธรรมธาตุในระดับสุญญตา เท่านั้น

เจริญธรรม